بخش دوم: ورود به حوزه مطالعات مرگ
نویسنده: Ghorbani Hajar
مروری بر ادبیاتِ پژوهش ماتم، سوگواری و پاندمی- انسان‌شناسی پاندمی
تصویر این متن: بیماران آنفلونزا در یک بیمارستان نظامی در سویس، دسامبر 1918. در طول همه‌گیری آنفلونزای 1918 از هر سه انسان یک نفر مبتلا شدند و بین 17 میلیون تا 100 میلیون نفر در سراسر جهان جان باختند. عمرِ انسان‌شناسی پاندمی و پژوهشِ دربابِ آن شاید به دو دهه نرسد. علتِ پرداختنِ به آن هم تحت تاثیر حضور بیماری‌های عفونی‌ای است که در جهانِ مدرن حضور دارد و مدیریتِ سازمانِ جهانیِ بهداشت را به‌صورتِ جدی به چالش کشانده است. رویکرد انسان‌شناسی پاندمی هم همه‌گیری را به‌مثابه امری کاملا اجتماعی درنظر می‌گیرد. به‌این معنا که فرآیندها و رویدادهایی که منجر Read More …
مروری بر ادبیاتِ پژوهشی ماتم، سوگواری و پاندمی- مرگ همان آستانگی است
انسان‌شناسِ دیگری که در بحث ما می‌تواند از جایگاه مهمی برخوردار باشد ویکتور ترنر است: دانشمندی که به تَبَعِ مطالعات و نظریه‌پردازی‌هایش اگرچه همچون همتایِ خود، ون‌جنپ، مستقیماً و عمیقاً به مناسک مرگ نپرداخته اما تأثیر درخورِ توجهی بر مطالعه‌ی مرگ و آیین‌های همراهی‌کننده‌اش داشته است. بیش و پیش از اینکه بتوانیم از نظریاتِ ترنر در حوزه‌ی مطالعاتِ مرگ صحبت و استفاده کنیم باید از ابزارهای مفهومی‌ای نام بریم که در مطالعه‌ی مناسک شاه کلیدِ حل سؤالاتِ فراوانی هستند. ترنر تحتِ تاثیر مطالعه‌ی مناسکِ گذار ون‌جنپ به مسئله‌ی لحظات و حالاتِ گذارِ ناپایدار در مناسک پرداخت. او با تکیه بر Read More …
شهادت و قربانی در اسلام: بسترهای جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی
تکاملِ مفاهیمِ شهادت در قلمروِ اسلام جهاد و قربانی‌کردنِ خویشتن در اسلام در قلمرو عرب‌مسلمانان به‌دلیلِ ازهم‌پاشیدگیِ امپراتوری عثمانی و ایجادِ نهادهای سیاسی جدیدِ تحتِ حمایتِ بیگانگان دستخوشِ تغییراتی شد. این نهادها مصمم بودند تا تمرکزِ جدیدی بر هویتِ ملی ایجاد کنند. هدفشان بجای جهاد در مقابلِ کافران و یا در میدانِ جنگ دستورِ کارِ ملی نخبگانِ، که بر نام‌نویسیِ برای سربازی و جهادِ همگانی تأکید داشتند، این بود که به مهارت‌های انسانی و منابعِ ملیِ کشور به‌عنوانِ کلیدی در جهتِ کسبِ نیرویِ اقتصادی و قدرت ملی توجه کرده و آنها را گسترش بدهند. ترویجِ روایتِ شهریِ جهاد به مدرنیست‌های Read More …
مروری بر ادبیاتِ پژوهشی ماتم، سوگواری و پاندمی- مناسک مرگ
همین پیوندهای عاطفی هستند که نقشِ عمده‌ای را در همبستگیِ اجتماعی وهویت خانواده‌ها، قبایل، گروه‌های قومی یا ملت‌ها ایفا می‌کنند. این نگاه از اندیشه‌ی امیل دورکیم نشات می‌گیرد. او با تأکید بر ماتمِ فردی که در مرگِ انسان دیگر تجربه می‌کنیم (یعنی در صورت جمعی و در قالب‌های تجویز شده‌ی فرهنگی عزاداری آن را ابراز می‌کنیم) تأثیری ماندگار بر تحلیلِ مناسک و آیین‌های مرگ داشته است. فریادکشیدنِ بازماندگان در اثر تجربه‌ی مرگ هم می‌تواند به ماتم مربوط می‌شود همانطور که گریه‌کردن و ضجه‌زدن به عزاداری مربوط می‌شود. عزاداری هم یک احساس خودبه‌خودی نیست بلکه یک گروه یا یک جامعه بر Read More …
مروری بر ادبیاتِ پژوهشی ماتم، سوگواری و پاندمی-چسبندگی‌های عاطفی، فهمی نو از ماتم
درست است که مطالب و یادداشت‌های متعددی، چه به دیگر زبان‌ها و چه در زبانِ فارسی، منتشر شده و بیان می‌کند که کتاب مرگ و مردن کوبلرراس اولین اثری است که به مطالعه‌ی فرآیند مردن و ماتم می‌پردازد. اما یادمان باشد که مطالعاتِ روان‌شناختی مرگ، ماتم و یا سوگواری تحتِ تاثیر نوشته‌های او نبوده بلکه این حوزه‌ی مطالعاتی و تئوری‌سازی‌های پیرامونِ آن در نیمه‌ی دوم قرن بیستم اساساً ریشه در تفسیرِ نادرستِ مقاله‌ی فروید (۱۹۱۷) عزاداری و مالیخولیا است. فروید در این نوشتار از عملکرد ماتم می‌نویسد و فقدان شکل‌گرفته را نوعی جداسازی از لیبیدو می‌داند. «[…] تک تک خاطرات Read More …
مروری بر ادبیات پژوهشی ماتم، سوگواری و پاندمی- رد نظریات الیزابت کوبلرراس
شیوعِ ویروس کرونا در اواخر سال ۲۰۱۹ از چین، شهر ووهان، آغاز شد. سرعتِ شیوعِ آن، ناشناخته‌بودنِ این ویروس، که در جهان با نامِ کویدِ ۱۹ معرفی شده است، و آمارِ مرگ و میر از مهم‌ترین کلیدواژه‌هایی هستند که به‌صورت روزانه، در میان مردم و دولت‌ها، استفاده می‌شود. اگرچه، در ابتدای امر، آمارِ میانگینِ مرگ و میرِ ناشی از این ویروسِ همه‌گیر بارها و بارها از سوی سازمانِ بهداشتِ جهانی پایین اعلام شد اما سرعتِ شیوع این بیماری در میان افراد جامعه و سرعتِ مرگ‌ها نه‌تنها عملکردِ نظامِ سلامت و بهداشت در سرتاسر دنیا بلکه نحوه‌ی مدیریت مرگ‌ها و ساماندهی Read More …
شهادت و قربانی در اسلام: بسترهای جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی-بخش دوم
ایده‌ی شهادت و شهادتِ ایده‌آل که نشات‌گرفته از اعتماد به باورهای فرد است در بیشترِ ادیان به عنوان مظهری از وفاداری و سرسپردگی به خداوند درنظر گرفته می‌شود. شهادت در ادیانِ توحیدی از یهودیت و مسیحیتِ نخستین به‌پا خواست. با این حال، در دهه‌های اخیر در رسانه‌ها و گفتمان‌های عمومی، شهادت، به‌صورتِ عمده با عنوانِ حملاتِ انتحاری توسطِ اسلام‌گرایانِ رادیکال و نحوه‌ی عملکرد آنها معرفی شده است. این در حالی است که شهادت به‌صورت پیوسته یک کُنشِ فردی است و برای پیروانِ همه‌ی ادیان به‌عنوان یک مدل رفتارِ شایسته بکار رفته و به‌همین ترتیب پیامدهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ فراوانی Read More …
شهادت و قربانی در اسلام: بسترهای جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی-بخش اول
مرگ از پدیده‌هایی است که می‌توان برای آن گونه‌های مختلفی را در نظر گرفت. بخشی از این گونه‌ها در فضای علمی نظیرِ علمِ پزشکی تعریف و به رسمیت شناخته شده‌اند و با یک اصطلاحِ تخصصی Term تعریفی جهانی از خود بجای می‌گذارند و کاملاً هم در هر فضا و اجتماعی معلوم‌الحال و قابلِ تشخیص هستند. امّا به رسمیت‌شناختنِ برخی از این گونه‌های مرگ هنگامی می‌تواند مجاز و تعریف‌شده باشد که از نگاهِ کاربرانِ آن فرهنگ هم معنادار شود. یعنی آنها براساسِ تجربه‌ی زیسته‌شان گونه‌ای از مرگ را درک کرده و آن را از دیگر گونه‌های مرگ متمایز کنند.در اینجا باید Read More …
رزومه علمی
کتاب‌ها 1399 مطالعات اجتماعی مرگ؛ جستارهایی درباب مرگ در فرهنگ و جامعه ایرانی، ویراستار هاجر قربانی، نشر انسان‌شناسی، تهران ایران 1395 مرگ و مدرنیته، تونی والتر، ترجمه هاجر قربانی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران ایران در دست چاپ فهم فرهنگی مرگ: نگاه انسان‌شناسان کلاسیک به مرگ، ترجمه هاجر قربانی، با مقدمه ناصر فکوهی نشر فراهمه، تهران، ایران در دست چاپ عربستانی مهرداد، جبار رحمانی، زهره انواری و هاجر قربانی سوگ بازداری‌شده در ایام همه‌گیری کروناویروس: تجربه زیسته و استراتژی‌های پیشگیرانه، انجمن انسان‌شناسی ایران، در دست‌چاپ، تهران، ایران مقالات فارسی 1396 رحمانی جبار و هاجر قربانی تدفین به مثابه یک Read More …